Drewniana więźba dachowa – rodzaje

W domach jednorodzinnych i niektórych wielorodzinnych najbardziej popularnym rodzajem konstrukcji dachu jest drewniana więźba dachowa. Wykonuje się ją głównie z elementów drewnianych (bali, belek, krawędziaków, łat i desek), które skręca się lub zbija bezpośrednio na budowie. Do budowy stosuje się najczęściej drewno sosnowe, ewentualnie świerkowe, natomiast drobne elementy (wkładki, kołki itp.) przygotowywane są z gatunków twardych: dębu, akacji lub innych o podobnych właściwościach. Drewno powinno być odpowiednio wysuszone (maksymalnie może mieć 20% wilgotności), a także zabezpieczone przed działaniem czynników biologicznych oraz ognia. Elementy z drewna litego mają długości do 7 m. Jeśli potrzebne są dłuższe, to wykorzystuje się drewno klejone. Tradycyjne więźby wzmacnia się też elementami stalowymi, które stosuje przy dużych rozpiętościach oraz w miejscach, w których przekroje drewniane nie są efektywne (są zbyt duże).

Więźba dachowa – wytrzymałość

Standardowo projektuje się takie więźby, na których można położyć dowolne pokrycie, począwszy od blachodachówek, skończywszy na dachówkach cementowych i ceramicznych. Podstawowym błędem jest założenie, że tzw. lekkie pokrycia jak blacha, papa czy gonty potrzebują dużo delikatniejszej i lżejszej więźby. Nie jest to prawdą. Rodzaj pokrycia tylko w niewielkim stopniu wpływa na konstrukcję więźby. O wyborze więźby dachowej, decyduje suma obciążeń własnych dachu, jego ocieplenia i wykończenia oraz zewnętrzne warunki atmosferyczne. Więźba dachowa musi wytrzymać bardzo silne podmuchy wiatru oraz ciężar zalegającego śniegu, o wartości 100-150 kg na metr kwadratowy, a dla okolic górskich nawet powyżej 200 kg. Proces projektowania, dobór odpowiedniej konstrukcji oraz przekrojów odbywa się po dokładnych obliczeniach statyczno-wytrzymałościowych, a głównymi parametrami przyjmowanymi do obliczeń są: kąt nachylenia dachu, odległość między ścianami, rodzaj stosowanego pokrycia dachowego, możliwości podparcia konstrukcji, strefy wiatrowe dotyczące lokalizacji budynku.

Więźba dachowa: krokwiowa

To najprostsza konstrukcja stosowana, gdy rozpiętość ścian zewnętrznych budynku nie przekracza 7 m, a nachylenie połaci dachowej 40-60°. Podstawowym elementem nośnym jest para krokwi połączonych ze sobą w kalenicy, rozstawionych w odstępach 70-100 cm. Ich dolne końce mogą być mocowane do poziomej belki ściągowej, będącej jednocześnie konstrukcją nośną stropu lub do murłat, ułożonych na stropie bądź na wierzchu ścian kolankowych. Przy takim rozwiązaniu zarówno mocowanie krokwi do murłat, jak i murłat do konstrukcji budynku musi być bardzo solidnie wykonane, ponieważ od tego zależy stabilność i bezpieczeństwo dachu. Dopuszczalna długość pojedynczej krokwi to 6 m. Zalety tego rozwiązania to łatwość i szybkość wykonania oraz niski koszt. Wady to ograniczone zastosowanie, częste występowanie krzywizny powierzchni, ze względu na długie odcinki (z braku podparcia) krokwi i działanie sił rozpychających (na zewnątrz) mury.

Więźba dachowa: krokwiowo-belkowa

W tym rodzaju więźby para krokwi oraz belka pozioma drewnianego stropu tworzą łącznie trójelementowy wiązar, oparty na zewnętrznych ścianach budynku. Belki tworzące ten poziomy strop drewniany, mogą być oparte bezpośrednio na murze lub na murłacie. Więźba dachowa o takiej konstrukcji jest stosowana, gdy rozpiętość ścian zewnętrznych budynku nie przekracza 6-7 m. Podstawowym elementem nośnym jest para krokwi połączonych ze sobą w kalenicy, rozstawionych w odstępach 80-120 cm. Dopuszczalna długość pojedynczej krokwi – 7 m.

Więźba dachowa: jętkowa 

Więźby jętkowe są łatwe do wykonania, ekonomiczne i mają mniej ograniczeń niż wiązary krokwiowe. Z tego powody są bardzo chętnie stosowane przy budowie domów. Wykonywane są przy rozpiętościach ścian od 5 do 12 m i przy kącie nachylenia połaci 25-67^o (zalecane jest minimum 35^o). Więźba jętkowa jest odmianą wiązaru krokwiowego, do którego został dodany poziomy element – jętka. Umieszczana jest najczęściej w połowie długości krokwi (lub nieco wyżej) – łączy je i usztywnia. Przyjmuje się, że dolna część krokwi (od murłaty do jętki) nie powinna być dłuższa niż 4,5 m, a górna (między jętką a kalenicą) – niż 2,7 m. W zależności od rozpiętości dachu stosuje się różne typu więźby jętkowej. Klasyczna więźba jętkowa zazwyczaj jest projektowana, gdy długość jętki wynosi maksymalnie 3,5 m. Gdy wykonywana jest w domu z poddaszem użytkowym dolna krawędź jętki musi znajdować się 2-2,4 m poziomem podłogi. W przypadku dachów o niewielkim kącie nachylenia, aby zapewnić odpowiednią wysokość wnętrza, konieczne jest wymurowanie ścianek kolankowych, wzmocnionych konstrukcją żelbetową (wieniec, słupki). Jętki poziome bardzo często są potem wykorzystywane jako element konstrukcji sufitu poddasza użytkowego. Zalecany rozstaw krokwi przy tym rozwiązaniu to 70-100 cm. Przy rozpiętości dachu 9-12 m stosuje się też więźbę płatwiowo-jętkową, która składa się z par krokwi rozpartych jętkami, opartymi na dodatkowej jednej lub dwóch ścianach stolcowych. Ściany te – potrzebne ze względu na długie jętki, co usztywnia całą konstrukcję dachu – ustawione są na podwalinie i połączone od góry płatwią pośrednią. Gdy rozpiętość dachu wynosi 7,5-10 m stosuje się jedną płatwię, gdy 9-12 m dwie. Ukośne elementy tzw. miecze mają za zadanie usztywnić konstrukcję ściany stolcowej oraz są dodatkowym podparciem płatwi.

Więźba dachowa: płatwiowo-kleszczowa

Stosowana jest wtedy, gdy rozpiętość ścian wynosi ponad 11 m. Podporami krokwi są nie tylko murłaty, ale też płatwie pośrednie, podpierające krokwie mniej więcej w połowie rozpiętości. Płatwie podparte są słupkami, stojącymi na tzw. płatwiach (podeszwach) stropowych lub bezpośrednio na stropie. Więźba dachowa usztywniana jest poziomymi kleszczami – podwójnymi belkami wiążącymi końce słupów, z opartymi na nich krokwiami. Kleszcze montuje się co trzecią lub co czwartą parę krokwi. Taka konstrukcja dachu równomiernie przenosi nacisk na cały budynek oraz ze względu na wielość sztywnych podparć zapewnia najrówniejszą połać dachową. Wadą jest częściowe ograniczenie swobodnego dysponowania przestrzenią użytkową poddasza. Więźba płatwiowo-kleszowa to najbardziej uniwersalne rozwiązanie, gdyż można ją stosować zarówno dachach płaskich, jak i stromych (6-70^o), przy rozpiętościach do 16 m.

Rysunki: Koramic